İş Yerində Görünməz Savaş: Mobbingin Qurbanları və Tamaşaçıları

İş Yerində Psixoloji Terror – "Mobbing"

Azərbaycanda "Mobbing" anlayışı hələ geniş yayılmasa da, onun yaratdığı ciddi fəsadlar iş yerlərində həm işçilər, həm də təşkilatlar üçün böyük təhlükədir. Davamlı şəkildə psixoloji təzyiqə məruz qalan insanlar yalnız depressiya və fiziki problemlərlə üzləşmir, eyni zamanda onların şəxsi və peşəkar həyatları zədələnir. Bu vəziyyət insanları psixoloji dəstəyə ehtiyac duyan hala gətirir.

Araşdırmalar göstərir ki, müasir dünyanın ağırlaşan iş şəraiti və ifrat rəqabət mühiti ofis daxili qarşıdurmaları artırır. Hər kəsin özünü göstərmək istədiyi, "irəli keçmək" üçün qeyri-etik üsullara əl atdığı iş yerlərində, şəxsi maraqların ön plana çıxması nəticəsində insanlar daha çox psixoloji təzyiqə məruz qalır. Nəticədə, əvvəllər kollektivdə mövcud olan müsbət münasibətlər yerini düşmənçilik atmosferinə buraxır. Bu atmosferin ən açıq təzahürü isə iş yerində rəhbər və ya həmkarlar tərəfindən həyata keçirilən "Mobbing"dir.

Mobbing: Səssiz Zorakılıq

İş yerləri çox zaman peşəkar nailiyyətlərin səhnəsi kimi görünür. Amma bu səhnənin arxasında heç kimin danışmadığı bir savaş var. Bu savaş qışqırıq və ya açıq zorakılıq deyil; bu, səssiz və görünməz bir savaşdır. "Mobbing", yəni iş yerində psixoloji terror, öz zərərli torunu salaraq qurbanlarını zəif salır və təşkilatların mənəvi dayaqlarını çökdürür.

Bir düşünün: Hər gün yeni ideyalarla işə gəlirsiniz, lakin günlər keçdikcə iş mühiti dəyişir. Gözlər üzərinizdədir, amma sözlər susqundur. Hər görüşdə fikirləriniz kəsilir, təkliflərinizə məhəl qoyulmur. Tədricən özünüzü təcrid olunmuş və hətta görünməz hiss edirsiniz. Bu artıq fərdi bir problem deyil – bu, mobbing adlı səssiz şiddətdir.

Mobbingin Anatomiyası və Tərəfləri

Mobbing prosesində hər kəs müəyyən bir rola sahibdir:

Zalımlar: Bunlar zəif xarakterli, yüksək nəzarət ehtiyacı olan, fərqliliklərə dözümsüz insanlardır. Onların əsas məqsədi qurbanı zəiflədərək özlərini güclü hiss etməkdir. Riyakar komplimentlər, eyham dolu şərhlər və sistemli təcrid onların əsas silahıdır.
Qurbanlar: Çox vaxt işinə sadiq, bacarıqlı və dürüst insanlar mobbingin əsas hədəfinə çevrilir. Onların müsbət keyfiyyətləri zalımları narahat edir, çünki bu insanlar onların zəif cəhətlərini üzə çıxarır.
Tamaşaçılar: Çox vaxt susqun qalmağı üstün tutan insanlardır. Onlar vəziyyətə müdaxilə etməkdən çəkinir və ya işlərini itirmək qorxusu ilə sükut edir. Lakin onların susqunluğu mobbingin davam etməsinə səbəb olur.

Misal:
Bir şirkətdə yüksək performansı ilə seçilən bir əməkdaş həmkarları tərəfindən məqsədli şəkildə təcrid edilmişdi. Uğurları tənqid edilir, şəxsi əşyalarına qəsdən ziyan vurulurdu. Bu vəziyyət onun sağlamlığına və iş motivasiyasına ciddi zərbə vurdu, nəticədə işçi istefa verdi. Bu hadisə yalnız qurbanın həyatını deyil, kollektivin harmoniyasını və şirkətin nüfuzunu da sarsıtdı.

Mobbingin Əlamətləri: Nə Zaman Fəaliyyətə Keçməli?

Mobbingin əlamətləri incə başlayır, lakin zamanla güclənərək qurbanı ciddi mənəvi sarsıntıya sürükləyir. Bəzi əlamətlər aşağıdakılardır:

Davamlı tənqid və əsassız iradlar.
Fikirlərin kəsilməsi və ya təkliflərin diqqətdən kənarda qalması.
Həmkarların və ya rəhbərin açıq şəkildə münasibət göstərməməsi.
Yazılı və şifahi təhdidlər, qərəzli şərhlər.
Qurbanın iş proseslərindən təcrid edilməsi və iclaslara çağırılmaması.
Şirkət daxilində qurban haqqında dedi-qoduların yayılması.

Mühüm qeyd: Mütəxəssislər mobbingin yalnız bir neçə hadisədən ibarət olmadığını vurğulayır. Bu davranışlar sistematik və davamlı olmalıdır. Əgər iş yerində 6 aydan çox müddət ərzində bu əlamətlərlə üzləşirsinizsə, bu artıq ciddi bir problemdir.

Mobbingin Təsirləri: Fərdi və Təşkilati Fəlakət

Şəxsi Təsirlər:

Psixoloji: Davamlı təzyiq qurbanların özünə inamını azaldır, onları depressiyaya və emosional sarsıntıya sürükləyir.
Fiziki: Uzunmüddətli stress xroniki xəstəliklərin yaranmasına, yuxusuzluğa və ürək-damar problemlərinə səbəb olur.
Sosial: Mobbingin təsiri ailə münasibətlərinə də sirayət edir, münaqişələrə, hətta boşanmalara gətirib çıxarır.

Təşkilati Təsirlər:

Mənfi mühit: İş məhsuldarlığı azalır, əməkdaşlar arasında düşmənçilik yaranır.
İqtisadi zərər: İşçi dövriyyəsinin artması, təlim xərcləri və hüquqi mübahisələr şirkət büdcəsinə ağır yük gətirir.
Reputasiya itkiləri: Mobbing halları şirkətlərin cəlbediciliyini və işə götürmə qabiliyyətini azaldır.

Mobbinglə Mübarizə: Çıxış Yolları

Mobbing təkcə fərdlərin deyil, təşkilatların da mübarizə aparmalı olduğu bir problemdir. Problemi həll etmək üçün həm fərdi, həm də sistematik səviyyədə addımlar atılmalıdır.

Qurbanlar Üçün Təkliflər:

Faktları sənədləşdirin: Təzyiq hallarını və təcrid addımlarını dəqiq qeyd edin.
Ünsiyyət qurun: Sakit, lakin qətiyyətli şəkildə problemi zalımla müzakirə edin.
Hüquqi addımlar atın: İnsan Resurslarına və ya Həmkarlar İttifaqına müraciət edin.
Psixoloji dəstək alın: Emosional zədələrin öhdəsindən gəlmək üçün peşəkar köməyə müraciət edin.

Rəhbərlik Üçün Təkliflər:

Maarifləndirmə tədbirləri təşkil edin: Mobbingin təsirləri haqqında təlimlər keçirin.
Şəffaf siyasət yaradın: Təşkilat daxilində mobbinglə bağlı qaydalar müəyyənləşdirin.
Dəstək mexanizmləri təmin edin: Şikayətlərin anonim və təhlükəsiz şəkildə bildirilməsi üçün sistem yaradın.

Sonda: Sükutun Dağıdılması

Mobbing səssiz, amma dağıdıcı bir problemdir. Bu, yalnız qurbanın deyil, bütün kollektivin məsuliyyətidir. Mobbinglə mübarizə yalnız qanunların deyil, həm də insanların vicdanının bir tələbidir. Sükut yalnız zalımlara güc və cəsarət verir. Unutmayın: hər bir susqunluq, hər bir görməzdən gəlmə mobbingin davam etməsinə şərait yaradır.

Əgər siz bu vəziyyətin şahidi və ya qurbanısınızsa, sükutu pozun. Bu, yalnız sizin həyatınızı deyil, bütöv iş mühitini yaxşılaşdıra bilər.

Bəs siz, bu səssiz savaşın hansı tərəfindəsiniz? Qurban, tamaşaçı, yoxsa dəyişiklik yaradan bir qəhrəman?

Sərkərdə Sərxanoğlu